Als coaches krijgen we regelmatig de vraag: Wat zijn nu goede open vragen? En met name wat zijn krachtige open vragen? Krachtige open vragen zorgen ervoor dat de ander zowel inzicht krijgt als ook in beweging komt. En met name daar gaat het om als je iemand mag begeleiden. Of dat nu als leidinggevende, collega of coach is. Als ervaren coaches en trainers oefenen we dagelijks met het stellen van krachtige open vragen die het verschil maken.

Ben je benieuwd naar wat wij geleerd hebben als het gaat om goede open vragen te stellen. En wil je daar zelf gericht mee aan de slag? Kijk dan ook eens naar onze leergang Coachen van collega’s. Daar leren we je hoe je zelf krachtige open vragen kan bedenken. En deze gericht in kan zetten. Met als doel de ander te stimuleren om de ander tot nieuwe inzichten en nieuw gedrag te komen.

Ook voor ons is het in elk gesprek steeds weer een uitdaging om deze tijdens het gesprek ’te bedenken’. En dan ook nog op het juiste moment te stellen. Soms gaat het vanzelf en soms is het een worsteling. Echter wanneer het je lukt om deze op het juiste moment te stellen, zorgt een dergelijke krachtige open vraag direct voor inzicht bij de betrokkene. En dat inzicht leidt uiteindelijk tot de oplossing. Veelal komt de beslissende krachtige open vraag niet alleen en gaat vergezeld door een reeks open vragen die samen leiden tot het benodigde inzicht.

Bij krachtige vragen gaat het over zowel inhoud als timing!

De inhoud en de timing van krachtige vragen zijn essentieel. Voor de inhoud geldt dat een krachtige vraag tot ofwel inzicht ofwel concrete actie leidt. De kracht zit hem erin dat degene aan wie je de vraag stelt het antwoord zelf bedenkt. Daarom is het in de regel een open vraag. Daarnaast is timing heel belangrijk. Dezelfde vraag kan in het ene geval als de timing goed is wel een krachtige vraag zijn en anders niet. Het is dus de kunst om op het juiste moment, de juiste krachtige vraag te ‘droppen’ en dat vergt een gedegen voortraject. Bestaande uit goed luisteren, stiltes laten vallen en vooral met interesse en in verbinding met de ander doorvragen.

Het rare is dat het bedenken van een krachtige open vraag eigenlijk een ‘contradictio in termini’ is. Dat betekent dat het je meestal niet lukt om deze te ‘bedenken’. Maar dat deze veelal ‘opplopt’ als je hoofd leeg is en je volledig afgestemd bent op de ander. De kunst is je juist af te stemmen, goed te luisteren en erop te vertrouwen dat deze krachtige vraag vaak bijna intuïtief komt. En met name dat vergt geduld en veel oefening.

Open vragen versus andere vragen

Naast deze vragen zijn er nog veel verschillende soorten andere vragen. Zo kennen we o.a. open vragen, gesloten vragen, krachtige vragen maar ook suggestieve vragen. In dit blog staan we met name stil bij het stellen van open vragen. Echter vanzelfsprekend staan we ook even stil bij de tegenhanger gesloten vragen. We hebben het in deze bijdrage o.a. over: Hoe stel je een open vraag? Wat zijn de kenmerken van een goede open vraag? En zeker ook: Wat doet het stellen van een open vraag in een gesprek? En welke effecten kan je hiermee bereiken? Daarbij geven we diverse voorbeelden van open vragen. Een lijst van open vragen die we als coaches veel gebruiken kun je gratis aanvragen. Wil je je meer verdiepen in het stellen van krachtige open vragen? Lees dan verder!

Veel leesplezier.

Petri Elemans

Open vragen bedenken en stellen is niet altijd even gemakkelijk!

Het klinkt heel eenvoudig om in gesprekken, of dit nu een coachgesprek is, een sollicitatiegesprek of een functioneringsgesprek, open vragen te stellen. Toch blijkt het in de ‘hitte’ van een gesprek soms lastiger te zijn dan dat het in eerste instantie lijkt. Ik begeleid al meer dan 20 jaar mensen maar het komt toch nog wel eens voor dat ik in een coachsessie een open vraag wil stellen en dat ik hem dan niet bedacht krijg. Een gesloten vraag of suggestieve vraag daarentegen krijg ik wel bedacht. 

Geen open vragen kunnen stellen, is geen verbinding!

Op moment dat dit mij gebeurt tijdens een coachgesprek is dat voor mij een teken dat ons gesprek niet stroomt. Ik ben dan meer bezig met mezelf dan met de ander. Ik denk vanuit mijn eigen referentiekader en sta niet meer open voor de ander. Mijn nieuwsgierigheid wat de ander beweegt en de verbinding met het gedachtegoed van de ander ben ik dan kwijt. Ik loop vast als het ware omdat ik niet écht meer luister naar wat de ander zegt. Want goed kunnen luisteren is een absolute voorwaarde als het gaat om goede open vragen te kunnen stellen. Een eerste goede open vraag stellen lukt iedereen. Echter bij een goed gesprek is het stelen van de volgende open vragen precies afgestemd op wat de ander eerder heeft gezegd, etc. etc.. Daarom is actief luisteren een absolute voorwaarde.

Om het gesprek weer opnieuw te laten stromen, is het stellen van open vragen cruciaal. Wat ik dan doe, is afstand nemen van mijn eigen gedachten. Om vervolgens opnieuw de ‘verbinding’ aan te gaan en weer écht te luisteren. Dit vanuit nieuwsgierigheid naar de ander. Zodra de verbinding er weer is, komt het stellen van de open vragen weer vanzelf. Wil je dit ook leren? Kijk dan naar ook eens naar onze training: De kunst van het luisteren. Daar leren we je in één dag de basisprincipes van luisteren om vervolgens echte open vragen te stellen die ertoe doen.

Wat is een open vraag?

Een open vraag is een vraag die de ander alle ruimte geeft om antwoord te geven. De vraag kan niet slechts met een ja of een nee beantwoord worden zoals bij een gesloten vraag. Bij een open vraag heeft de ander ruimte om in zijn antwoord aan te geven wat voor hem belangrijk is. En tevens bijvoorbeeld ook hoe hij zich erbij voelt. Bij een open vraag bied je de ander de ruimte om antwoorden te geven in de richting die hij zélf wil. Door het stellen van een open vraag verbreed je als het ware het gesprek.

Hoe beter afgestemd, hoe gemakkelijker open vragen stellen lukt!

Wanneer je goed afgestemd bent op de ander én goed luistert, zal je merken dat je meegaat in het gesprek. De ander neemt je feitelijk mee in zijn gedachtegoed. Veelal lokt het antwoord dat de ander geeft, weer uit tot het stellen van een vervolg open vraag. Wanneer dat het geval is, zal het gesprek soepel in de richting lopen die de ander aangeeft. Hierdoor krijg je meer informatie en is de kans dat het gesprek vastloopt kleiner. Door het stellen van open vragen ontstaat er als het ware een open sfeer. Het zet de ander aan tot nadenken en bevordert de creativiteit wat stimulerend is voor het gesprek.

Voorbeelden en de ‘diepte’ van open vragen.

Open vragen geven, zoals gezegd, ruimte aan de ander om zijn verhaal te vertellen. Enkele voorbeelden zijn vragen die beginnen met: ‘Wat?’, ‘Welke?’, ‘Hoe?’ ‘Wanneer?’ ‘Kan?’ etc.. Toch is niet elke open vraag even open. Ook bij open vragen kun je een onderscheid aanbrengen in hoeveel ruimte je de ander geeft. 

Vergelijk de onderstaande vragen maar eens met elkaar.

• Wat kan ik voor je doen?
• Wanneer ben je tevreden?
• Kan je mij vertellen wat er speelt op je werk?
• Hoe is je thuissituatie?

Bij de eerste twee open vragen is zowel de inhoud van de reactie vrij. Dit in tegenstelling tot de laatste twee vragen. Deze zijn meer gericht en bieden hierdoor minder ruimte omdat ze betrekking hebben op een bepaald deelgebied (werk en thuissituatie). Echter het zijn wel degelijk open vragen omdat binnen dat deelgebied de ander weer alle kanten op kan met zijn antwoorden.

Wanneer stel je open vragen?

Je kan in verschillende fases van een gesprek open vragen stellen.

1. Bij het begin van een gesprek, bijvoorbeeld: ‘Kan je mij vertellen waarom je hier gekomen bent?’ of ‘Hoe is het de afgelopen periode gegaan?’. 
2. Tijdens het gesprek, bijvoorbeeld als je de ander niet helemaal begrijpt. Of als je over een bepaald onderwerp meer wil weten. Een voorbeeld: ‘Wat bedoel je met een gespannen sfeer?’ of ‘Kan je iets meer vertellen over het contact met je collega?’. 

Aansluitende open vragen

Wil je meer verdieping geven aan een gesprek dan zorg je ervoor dat je open vragen op elkaar aansluiten. Dat betekent dat je met je vragen ingaat op het verhaal van de ander. Dit noemen we ook wel aansluitende open vragen. Deze open vragen stel je als je meer wil weten wat voor de ander belangrijk is als het gaat over een onderwerp. Hierdoor krijg je meer achtergrondinformatie en belicht je het besproken onderwerp van verschillende kanten. Je gaat zo dieper in op wat er verteld wordt. Enkele voorbeelden van aansluitende open vragen:

• Beschrijf eens wat gebeurt er als je hem wel confronteert?
• En, wat doet dat met je?
• Hoe zou je het daar met hem over kunnen hebben?
• Wat houdt je tegen om dat te doen?

De juiste ‘voorbereiding’ en timing van je open vraag is belangrijk!

Het gaat altijd om de impact van een vraag. Of een vraag ‘aankomt’ is afhankelijk wanneer, in welke context, deze gesteld wordt. Het is de kunst als vragensteller om de weg naar die vraag goed voor te bereiden. De ander moet als het ware al zijn geest geopend hebben om op die vraag een goed antwoord te kunnen formuleren. Om dit te kunnen creëren is een goed voortraject en juiste timing essentieel.

praktijkvoorbeeld

Wanneer iemand bij je komt die vastloopt in zijn werk, is de open vraag: Wat zou je willen? op zich een prima open vraag. Echter deze is wel heel algemeen op dit moment en niet gericht. Echter als je eerst doorvraagt met bijvoorbeeld een vraag als: Waar loop je met name op vast? Daar vervolgens op doorvraagt (vertel meer?) kom je een heel eind verder. Vaak kom je dan ook op de laag die er onder ligt met emoties.

Vervolgens kan je dan doorvragen met vragen als: Wat doet het met je? Wanneer je ziet dat het de ander wat doet, is het tijd om een gesloten vraag te stellen waarin je samenvatten wat je ziet. Dus klopt het dat ik zie dat je geraakt bent o.i.d.. De ander weet dan dat je luistert. Dan heb je een gesprek met veel meer diepgang. Wanneer je dan de vraag: Wat zou je willen? stelt, heeft deze vraag veel meer impact. De kunst is nu om door open vragen te stellen je hamvraag zo voor te bereiden dat de ander in staat is om deze volledig te beantwoorden.

Wat je feitelijk doet, is dat je door open vragen te stellen, meegaat in de geest van de ander. Zo verken je samen wat er werkelijk aan de hand is. Wanneer alle relevante aspecten belicht zijn, is er pas ruimte om de relevante open vraag te stellen.

Beter een niet zo goed geformuleerde vraag op het juiste moment stellen dan een prima geformuleerde vraag op het verkeerde tijdstip. De timing is essentieel.

.

Wat is een gesloten vraag?

Wanneer je het hebt over open vragen kan het niet uitblijven dat je ook even bij gesloten vragen stil staat. Het antwoord op “Wat is een gesloten vraag? is eenvoudig. Bij een gesloten vraag wordt het antwoord voor een belangrijk deel bepaald door de inhoud van de vraag. De ander kan op een gesloten vraag antwoorden met een ja of een nee of een ander kort antwoord.

Wat is het verschil tussen een open en een gesloten vraag?

Belangrijkst verschil tussen een open en een gesloten vraag is dat een gesloten vraag gesteld wordt vanuit het referentiekader van de vraagsteller. Deze wil zo een bevestiging van iets dat hij in zijn eigen hoofd heeft bedacht. Dat kan zijn dat hij een bevestiging wil of hij de ander goed begrepen heeft. Of even wil checken of de ander zijn gedachtegang kan volgen. Daarom is in de beleving een gesloten vraag het tegenovergestelde van een open vraag. In een gesprek hebben beiden een duidelijke functie. De kunst is om een goed evenwicht te vinden bij het stellen van je vragen.

“Open vragen zijn vooral gericht op de ander. Je stelt ze vanuit nieuwsgierigheid in de ander. Ze geven de ander ruimte om duidelijk te maken wat hij denkt. Gesloten vragen daarentegen worden aangestuurd vanuit je eigen brein.” 

Gesloten vragen zijn veelal een check. Je gaat zo na of wat je denkt wat je gehoord hebt, klopt bij wat je denkt dat de ander je probeert duidelijk te maken. Maar pas op! Vaak zijn ze onbedoeld suggestief omdat je door je vraagstelling de ander meeneemt in jouw denkwereld. Een mooi voorbeeld van een suggestieve gesloten vraag is de vraag: “Jij vindt dat toch ook?”

Zijn er regels voor het gebruik van gesloten of open vragen?

Specifieke regels met betrekking tot wanneer het beter is om open vragen stellen of gesloten vragen zijn er niet. Echter als vuistregel is het belangrijk vooraf te bedenken wat het doel is van je vraag. In sommige situaties is het beter om open vragen te stellen en in sommige situaties juist niet. Vooral wanneer je een open sfeer wilt bereiken en informatie wil vergaren, is het stellen van open vragen een ‘must’.

Gesloten vragen enkele voorbeelden:

Wat je ziet, is dat mensen in hun contact naar anderen meestal eerder geneigd zijn gesloten vragen te stellen. Kijk maar eens om je heen en let op! Een paar voorbeelden van gesloten vragen zijn:

• Gaat het goed met je?
• Heb je dat al lang?
• Begrijp ik dat goed?
• Klopt dat?
• Vind je het leuk?
• Ga je vaak hardlopen?
• Ben je meteen naar huis gegaan toen je dat hoorde?

Gesloten vragen nodigen veelal uit tot een ja- of een nee-antwoord. Of tot een ‘weet niet’-antwoord. Ze zijn ideaal om kort even contact te maken en te checken of je de ander begrijpt. Maar let op. Toch zijn er ook mensen die ook bij een gesloten vraag de neiging hebben om een heel verhaal te vertellen. Je kan hen ‘stoppen’ door je vraag nogmaals te stellen en beleefd te wijzen op het gesloten karakter. Zoals gezegd de meeste gesloten vragen komen voort uit het referentiekader van de vraagsteller.

De voordelen en nadelen van gesloten vragen!

Het voordeel van gesloten vragen is dat je kort even met de ander afstemt of je hem goed begrepen hebt. Echter er kleven ook wat nadelen, aan het stellen van gesloten vragen. 

• Het eerste nadeel is dat de ander beperkt wordt in zijn uitingen. 
• Een tweede nadeel is dat suggestiviteit van de vraagsteller op de loer ligt en het gesprek een bepaalde richting opstuurt. 
• Een derde nadeel is dat een gesloten vraag de ander minder ruimte geeft om zich volledig te uiten. Dit heeft als effect dat de ander zich minder betrokken voelt bij het gesprek. Vooral door veel gesloten vragen achter elkaar gaat het gesprek een beetje lijken op een kruisverhoor. Je kan je voorstellen dat dit niet bevorderlijk is voor een ontspannen verloop van een gesprek. 
• Veel gesloten vragen achter elkaar halen de dynamiek uit het gesprek. De een stelt zich als het ware boven de ander en leidt door zijn vraagstelling de voortgang van het gesprek. De ander wordt niet echt uitgedaagd om zelf iets bij te dragen aan de dynamiek. Dat betekent dus ook dat de vraagsteller steeds nieuwe vragen moet bedenken om het ‘gesprek’ aan de gang te houden. Op een gegeven moment loopt het gesprek vast omdat hij geen vraag meer bedacht krijgt. 

Pas op voor het effect van gesloten vragen!

Wanneer je als senior of als coach een vraag krijgt waar je zelf zo het antwoord op weet, is het zeer verleidelijk om de ander mee te nemen in je eigen gedachtegang. Jij weet immers het antwoord en leidt de ander als het ware via jouw beslissingsboom met vooral ja of nee vragen een bepaalde kant op. Op zich is dat, tenminste als het aansluit op de vraag van de ander, niet altijd verkeerd.

Maar bijvoorbeeld in een coachgesprek of in intervisiebijeenkomsten is het stellen van gesloten vragen op een verkeerd moment funest voor het leerproces van de inbrenger. Door de gesloten vraag wordt het vermogen van de inbrenger om zelf te leren niet optimaal aangezet.

Open vragen stellen. Heb geen doel voor ogen!

Belangrijk bij het stellen van open vragen en vooral de eerste open vraag is dat je geen doel voor ogen hebt dat je wilt bereiken. Zo stel ik al jaren bij het begin van mijn coachsessies altijd de open vraag: “Wat kan ik vandaag voor je betekenen?” Of bij het begin van een training: “Wat willen jullie vandaag leren?” Hiermee stel ik de ander op zijn gemak doordat ik het initiatief gelijk bij de ander neerleg. Zo geef ik de ander ruimte om ons gesprek een richting te geven. Op grond van die vraag gaan we verder. Alleen wanneer ik iets specifiek wil weten of wil checken of ik het verhaal goed begrepen heb, stel ik voornamelijk gesloten vragen.

Open vragen voorkomen het smeren met NIVEA!

De uitdrukking je moet niet met NIVEA smeren, gebruiken we regelmatig in onze communicatietrainingen. N.I.V.E.A. is een afkorting en staat voor NIET INVULLEN VOOR EEN ANDER. Let maar eens op wanneer je gesloten vragen stelt, zit je in je eigen hoofd en bent dan veelal vanuit je eigen referentiekader aan het bedenken wat je denkt dat de ander denkt. Dat noemen we ook wel invullen.

Je gebruikt dan de gesloten vragen om een bevestiging te krijgen van wat je bedacht hebt. Wanneer je open vragen stelt (en bereid bent te luisteren naar het antwoord!), geef je de ander te kennen dat je geïnteresseerd bent in hoe de ander over iets denkt. Dan is de kans dat je iets hoort dat je nog niet weet veel groter. Het bijkomende voordeel is dat het ook iets doet met de onderlinge sfeer. 

Het stellen van open vragen is goed voor de sfeer van het team!

Met name in onze teamtrainingen vooral bij teams waar veel spanningen zijn, merken we dat er veel ingevuld wordt. Dat merken we vooral aan het grote aantal gesloten vragen dat de teamleden aan elkaar stellen. Ze kennen elkaar niet echt goed, durven daardoor niet veel te vragen en vullen hierdoor veel in. Dit invullen leidt geheid tot miscommunicatie, spanning en ook het zich niet gehoord en gezien voelen.

Wanneer we dat constateren maken we dit bespreekbaar en leren de teamleden o.a. om meer open te staan voor elkaar. Daarbij laten we hen de kracht van open vragen ervaren en dagen hen uit om meer open vragen aan elkaar te stellen. Zodra dat gebeurt, zie je de sfeer in een team veranderen.

Open vragen stellen? Enkele voorbeelden:

Wanneer je het lastig vindt om open vragen te stellen kan een lijst met voorbeelden handig zijn om er alvast mee te oefenen. Met name de HOE en de WAT vragen nodigen mensen uit om wat meer te vertellen. Wil je meer van open vragen voorbeelden, vraag dan onze lijst met open vragen voor de coach aan.

Enkele voorbeelden van open vragen:

• Wat brengt je hier?
• Wat maakt dat je die beslissing hebt genomen?
• Hoe wil je dat bereiken?
• Wat is het ergste dat je kan gebeuren?
• Wat zou je doen als je weet dat het niet kan mislukken?
• Hoe doe je dat?
• Hoe stel je je op?
• Wanneer ben je tevreden?
• Hoe wil je dat bereiken?
• Hoe maak je duidelijk wat je wil?

Voordelen van open vragen stellen

Het belangrijkste voordeel voor mij van het stellen van open vragen is dat je de ander aangeeft dat je in hem geïnteresseerd bent. Immers je doet een beroep op de ander om zijn referentiekader te openen. Wanneer je vervolgens bereid bent om echt naar het antwoord te luisteren en daarop door te vragen, ontstaat er een open sfeer.

Hieronder de belangrijkste voordelen van open vragen op een rij:

• Zorgt voor een open sfeer. Je toont interesse in de ander.
• Is stimulerend. Zet de ander aan het denken.
• Geeft veel ruimte en levert hierdoor veel informatie op.
• Geeft veel aanknopingspunten voor een of meerdere vervolgvragen.

Tip: Laat stiltes vallen!

Bij een open vraag doe je een beroep op de ander om na te denken. Dat kost altijd enige tijd. Immers de ander moet eerst bedenken wat hij wil zeggen en vervolgens hoe hij dat gaat formuleren. Geef de ander daarom de tijd om zijn antwoord te bedenken en te formuleren en laat na je vraag een stilte vallen. Wacht even af. Observeer de ander en probeer aan de lichaamshouding van de ander te zien of deze nog aan het denken is en geef daar de tijd voor. Maak niet de fout als het voor jou te lang duurt om direct weer een andere vraag te stellen. Dat werkt verwarrend en geeft de ander het idee dat je niet meer geïnteresseerd bent in het antwoord op de eerdere vraag!

Nadelen van het stellen van open vragen

Naast de voordelen kent de open vraag ook enkele nadelen. De meest voorkomende nadelen van open vragen zijn dat:

• je de ander alle ruimte geeft om uit te wijden. 
• je vooral informatie krijgt vanuit het referentiekader van de ander.
• de regie van het gesprek bij de ander ligt.

NB: Gelukkig zijn er diverse mogelijkheden om deze nadelen weer om te buigen. Zo kan je door het stellen van een gesloten tussenvraag of een samenvatting op een natuurlijke wijze de ruimte inperken en zo de regie weer terugpakken. Ook zijn er bepaalde vragen die de ander uitnodigen om wat hij vertelt in een ander kader te plaatsen. Wil je daar meer van weten kijk dan ook eens bij onze training Verdiepend Coachen. Daar leren we je de kracht van open vragen toe te passen. 

Tot slot. Wat zijn nu krachtige open vragen?

Bovenstaand blog geeft alle ins en outs aan van krachtige open vragen. We hebben ons met name gericht op welke kracht er in een open vraag zit en hoe je deze gericht in kan zetten bij je gesprekken. Daarvoor geldt wel dat de krachtige vraag op het juiste moment gesteld wordt. Om dat te kunnen doen moet je vooral goed kunnen luisteren. Met name dat is een vaak zwaar onderschatte vaardigheid die elke coach (en leidinggevende) moet beheersen.

Immers dan ben je pas echt in staat om precies te horen wat de ander bedoelt te zeggen. Wanneer dat het geval is, komt de vraag écht binnen en komt de ander tot het inzicht dat hem verder brengt. Dan hebben we het over actief en diep luisteren. Wil je daar meer over weten kijk dan op onze bijdrage over actief luisteren.

Echter naast de woorden van de vraag zelf (wat je vraagt) zijn er meer factoren die het effect van je open vraag beïnvloedden. Zo is de juiste timing maar zeker ook ‘Hoe je een vraag stelt’ zeker zo belangrijk. Maar ook welke intonatie leg je in je stem.

Daarnaast ie er ook nog je lichaamshouding. Hoe ondersteunt jouw gelaatsuitdrukking hetgeen dat je zegt. Wat straalt je lijf uit naar de ander?

Sterker nog of een vraag al dan niet goed overkomt wordt voor het grootste gedeelte bepaald door deze factoren. Wil je daar meer over weten lees dan onze bijdrage over non verbale communicatie.

Veel succes met het toepassen van het bovenstaande en het stellen van krachtige open vragen!