Ons HEELmodel gebruiken we voor gedragsverandering bij onze trainingen , bij onze coachopleidingen en bij onze coachingstrajecten. Het is een soort ezelsbruggetje dat aangeeft wat je moet doen om iets nieuws te leren. Iets anders leren wil zeggen dat je iets gaat doen, dat je eerder nog niet gedaan hebt. Omdat het iets nieuws is, is het altijd een verandering. En bij veranderen gaat het om patronen doorbreken. Je verlaat het bekende oude pad en probeert een nieuw pad te bewandelen en je dat eigen te maken.

De bedoeling is altijd dat je jezelf uiteindelijk een nieuw vast patroon aanleert waar je blij van wordt. Maar hoe ziet zo’n traject er nu uit? Wat is de start en hoe pak je dat aan? Daarvoor gebruiken we in onze coaching en bij onze trainingen onderstaand HEELmodel. Dit HEELmodel geeft weer welke stappen er doorlopen moeten worden in elk verandertraject. Het HEELmodel geeft de essentie weer. Gebruik dit als je wat wil leren. Het kernwoord hierbij is zelfreflectie. Alleen als je bereid bent om kritisch naar je eigen handelen te kijken, kun je wat leren. Wil je daar meer van leren kijk dan ook eens naar onze cursus zelfreflectie: Sleutel voor persoonlijke groei.

Ad van Heijst en Petri Elemans

Zelfreflectie is de noodzakelijke voorwaarde om te leren!

Zelfreflectie is het kernwoord als het gaat om leren. Als je niet kunt of wilt reflecteren op je eigen aandeel in wat er gebeurt, leer je niets en doe je steeds hetzelfde. Alleen als je in staat bent om kritisch naar je eigen gedrag te kijken en bereid bent om te kijken naar jouw aandeel in wat er gebeurt, kun je iets leren. 

Veel gewenste gedragsveranderingen komen nooit tot stand omdat mensen niet kunnen of willen reflecteren op hun eigen gedrag. Dit komt ofwel omdat ze het gewoon weg niet (kunnen) zien door de blinde vlekken die ze in de loop der tijd hebben ontwikkeld. Of doordat ze het niet aandurven om kritisch naar hun eigen gedrag te kijken omdat het te confronterend is. Als iets niet gaat zoals ze het willen, ligt het in hun ogen altijd aan anderen en niet aan henzelf. Ze stappen steeds in de slachtofferrol van de dramadriehoek. Het ligt niet aan jou maar aan de anderen. Dingen overkomen je en jij kan er zelf niets aan doen. Als dat steeds je conclusie is, dan heb je het niet in eigen hand en verandert er dus niets.

Ons HEELmodel geeft aan welke stappen je moet zetten om wel succesvol iets nieuws te kunnen leren. Ga ermee aan de slag. Bepaal je eigen cirkel van invloed en kijk wat je zelf kan doen, als iets je ‘overkomt’. Loop ze stapsgewijs door, reflecteer en leer wat je wilt leren.

De stappen van het HEELmodel:

1. Herkennen van patronen.

De H staat voor het herkennen van bepaalde situaties. Stel jezelf als je ergens tegen aan loopt waar je last van hebt, steeds deze vragen. Waar loop ik nu precies tegen aan? Is het te vergelijken met andere situaties uit het verleden? Als het antwoord ja is, gaat het om een zogenaamd patroon. Zo word je je bewust van je vaste gedrag in een bepaalde situatie. Vaak zijn die patronen zo eigen dat je een ander nodig hebt om ze zichtbaar te maken. Daarbij kan een coach heel helpend zijn.

Zowel in onze coaching als bij de communicatietrainingen zijn we elke keer weer op zoek naar ingeslepen patronen. Dat herkennen is soms lastiger dan je denkt. Het gaat dan om zaken waarvan iedereen zegt: ” Dat doen we al jaren zo.” Echter tijden veranderen en iets dat in het verleden voldeed hoeft nu niet meer de ideale oplossing te zijn. Daarom gaan we daarnaar op zoek. Immers alleen als je als individu of als team patronen herkent, kun je er iets aan veranderen. Bij elk patroon onderzoeken we of ze nog steeds iets opleveren waar het team of de coachee blij van wordt.

Zo kwam ik bij een zorgorganisatie waar de afdeling intake hun bevindingen faxte naar de administratie. Dat was toen logisch want de beide afdelingen zaten niet op dezelfde locatie.. Echter toen door een interne verhuizing de beide afdelingen op dezelfde gang kwamen. Bleven ze ondanks dat de faxen letterlijk tegenover elkaar stonden toch naar elkaar faxen. Toen ik daarnaar vroeg zeiden ze: “Dat doen we al jaren zo en dat werkt nog steeds goed.”

2. Erkennen van jouw eigen aandeel.

De enige die jou kan helpen om iets te leren, ben jezelf! Door te reflecteren op wat er gebeurt en je eigen rol kritisch onder de loep te nemen kom je verder. Het gaat er om dat je inziet dat jij steeds iets doet om dat geheel in stand te houden. In feite erken je dan dat je zelf de sturende factor bent die er verantwoordelijk voor is dat er gebeurt wat er gebeurt. Dat is vaak behoorlijk confronterend en pijnlijk. Wil je meer weten over reflecteren kijk dan ook eens op ons blog zelfreflectie; Het instrument voor persoonlijke groei.

We zijn allen gauw geneigd om anderen of iets anders de schuld te geven als iets tegenzit. Zo worden “de crises” en de coronapandemie de afgelopen tijd regelmatig als excuus Truus aangevoerd als er iets niet goed liep. Soms zal dat ook zo zijn maar soms ook niet. Echter alleen wanneer je reflecteert op je eigen gedrag en de confrontatie met jezelf aan durft te gaan en durft te erkennen dat jij degene bent die invloed uit kan oefenen, kun je je gedrag aanpassen. Want anderen kan je niet veranderen, alleen jezelf!

3. Exploreren, bedenk mogelijkheden.

Bij exploreren gaat het er om dat je onderzoekt wat jezelf anders kan doen zodat je wél je doel bereikt. Een open blik is hierbij belangrijk en ook dat je je creativiteit aanspreekt. Belangrijk hierbij is ook dat je écht komt bij wat je wél wil. Veelal is in beweging komen helaas gebaseerd op het feit dat je iets niet meer wil. Bijvoorbeeld een andere baan zoeken omdat je leidinggevende je niet aanstaat. Nu kan dat effectief zijn maar meestal kom je in een nieuwe baan weer een soortgelijke persoon tegen.

Daarom vraag je af wat je wél wil en ga daar naar op zoek. Stel je open voor mogelijkheden, bedenk verschillende opties, ook niet voor de hand liggende en probeer dingen uit en ga voor je droom. Bedenk wel dat het niet mogelijk is om gelijk alles te bedenken dat je zou kunnen doen. Ook dit is weer een leerproces. Dus bedenk wat je zou kunnen doen. Ga aan de slag en probeer uit. Reflecteer en kijk of je tevreden bent met het resultaat en zo niet pas aan of bedenk iets nieuws. Wil je hier gericht mee aan de slag kijk dan ook eens naar onze training persoonlijk leiderschap. Daar helpen we je om dat duidelijk te krijgen.

4. Leren en loslaten. De laatste stap van het HEELmodel

Zodra je bedacht hebt hoe het anders kan, ga je die op een rijtje zetten en stapsgewijs uitproberen. Wanneer je zelfreflectie toepast, is altijd de vraag of je met je gedrag het doel bereikt dat je wil bereiken. Stel jezelf daarom steeds de vraag of je er vrolijk van wordt of niet. Zo niet dan probeer je iets anders. Zodra je hiermee bezig bent, neem je eigenlijk al afstand van het oude gedrag en begin je al met nieuw gedrag. Sta daarbij stil en zie ook wat het oude gedrag je heeft gebracht en “bedank” het, neem afscheid en ga verder.

Realiseer je wel dat het aandacht en energie kost om iets anders te gaan doen. Realiseer je ook dat het, als het even tegen zit, heel verleidelijk is om weer in het oude gedrag terug te vallen. Vooral in tijden van stress gaan we vaak ongemerkt naar de automatische piloot en vallen we terug in wat bekend is. Het “oude gedrag” is ingeslepen en voelt vertrouwd. Wees daar alert op en ga er vanuit dat dit bij het leerproces hoort. Maar realiseer je wel dat dit niet de bedoeling is, vergeef jezelf, leer ervan en begin opnieuw.

Elke stap van het HEELmodel heeft zijn eigen dynamiek en hoort bij de andere stappen. Dus ga aan de gang met het HEELmodel en met zelfreflectie en kijk wat jij anders zou willen doen, erken je eigen aandeel en begin!

Welke valkuilen kom je tegen als je met het HEELmodel aan de slag gaat?

De laatste fase is het oefenen en als het kan succeservaringen opdoen. Echter helaas geen top zonder dalen en dat betekent dat het ook wel eens tegen zit. Dat oefenen kost extra tijd en energie en dat komt niet altijd uit. Dan verschijnen er valkuilen en als je niet oppast gaat het dan toch nog mis. Hieronder twee veel voorkomende valkuilen die genoemd worden als reden waarom het vaak niet gelukt is.

Bij stress, terugvallen in oud geautomatiseerd gedrag.

Oude patronen hebben, zeker in stress situaties, de neiging om toch weer onbewust tevoorschijn te komen. Immers het duurt enige tijd voordat het nieuwe gedrag is ingeslepen. Vergeef jezelf als dat gebeurt. Echter geef de moed niet op en begin opnieuw. Belangrijk is dat het nieuwe ook inslijpt. Daarom is het belangrijk dat je oefent en “vlieguren” maakt. Ga voor het nieuwe, oefen, maak fouten en leer daarvan en bedenk dat bij leren lopen zowel vallen als opstaan hoort .

Oud gedrag is immers al geautomatiseerd. Dat betekent dat we er niet bewust bij denken en het gewoon doen. Dat kost niet zo veel energie. Als je kunt fietsen denk je niet meer na over hoe je evenwicht bewaart, maar doe je dat gewoon. Vaak zijn we ons nauwelijks bewust van al die patronen en dat maakt het aanleren van iets nieuws juist zo lastig. Iets nieuws wordt pas eigen als je heel veel “vlieguren maakt”.

Terugval wanneer alertheid verslapt.

In het begin moet je het ‘nieuwe gedrag’ heel bewust doen. Hoe langer je dat doet, hoe meer het erin slijpt. Iedereen die wel eens een keer in Engeland heeft gereden weet hoe alert je moet blijven om te voorkomen dat je aan de verkeerde kant gaat rijden. Zeker bij vermoeidheid of als iets anders de aandacht vraagt, heb je de neiging om weer terug te vallen in je oude gewoontes. Dus blijf alert op de terugval en blijf oefenen, oefenen en nog eens een keer oefenen. Dan slijpt het er vanzelf in.

Conclusie HEELmodel en reflecteren

Het HEELmodel is een handig ezelsbruggetje dat je kunt gebruiken wanneer je met gedragsverandering aan de slag bent. Belangrijk is dat je altijd alle fases stapsgewijs doorloopt. Probeer hierbij zo objectief mogelijk terug te kijken naar je eigen rol en probeer te leren. Dat kan trouwens zowel individueel maar ook als team.

Veel succes met het HEELmodel!