In ons blog over de dramadriehoek hebben we uitgelegd wat de dramadriehoek is en waar je zoals tegenaan loopt. Dat klinkt allemaal abstract maar helaas komt het veel voor. Daarom geven we hier liever een voorbeeld van de dramadriehoek. Wanneer je een voorbeeld van de dramadriehoek leest zie je hoe snel en gemakkelijk deze ontstaat en de mensen meetrekt in zijn dynamiek. Helaas komt het veel voor. Belangrijk is dat je zo snel mogelijk door hebt dat je in de dramadriehoek zit. Want alleen als je dat herkent, kan je eruit stappen. Daarom deze bijdrage met meerdere voorbeelden van de dramadriehoek met tips hoe je eruit stapt. Maar ook een voorbeeld van de winnaarsdriehoek.
Dit blog is een interactief blog waar we regelmatig een nieuw voorbeeld van de winnaars- of de dramadriehoek op zullen zetten die we zelf tegenkomen in de praktijk. We hopen dat ze je helpen om situaties te herkennen en je stof geven om ervan te leren.
Veel leesplezier
Petri Elemans en Ad van Heijst
Hoe stap je uit de dramadriehoek?
Een methode om uit de dramadriehoek te stappen is ons HEELmodel voor gedragsverandering. Dat is een eenvoudige ‘stappenplannetje’ dat je wijst op de stappen die je moet zetten om verder te komen om zo te leren van wat je ‘overkomt’. Hierdoor is het uitstekend geschikt om te gebruiken om uit de dramadriehoek te stappen.
- De H van het heelmodel staat voor Herkennen van de situatie. Je hebt door dat je in de dramadriehoek zit omdat je bepaalde patronen eerder hebt gezien.
- De eerste E van het heelmodel staat voor Erkennen. Je hebt door dat je zelf een belangrijk aandeel hebt in wat er gebeurt. Dat is een lastige in de dramadriehoek omdat er slachtoffers, redders en aanklagers zijn die allen geneigd zijn om de ander niet oké te vinden. Hierdoor zijn alle partijen geneigd om de schuld van wat er gebeurt buiten zichzelf te leggen en dat maakt het extra moeilijk om zelf je verantwoordelijkheid te nemen. Echter alleen als je de verantwoordelijkheid neemt voor je eigen gedrag kan je eruit stappen. Wanneer je dat doet, kan je verder.
- De tweede E staat voor Exploreren. Dat is niets anders dan bedenken wat je kan anders zou kunnen doen. Belangrijk bij de dramadriehoek is dat je je eigen verantwoordelijkheid neemt en eruit stapt. Hier komt de winnaarsdriehoek op de proppen.
- De L staat voor Loslaten en Leren. In het geval van de dramadriehoek constateer je datje erin zit, neemt je verantwoordelijkheid, bespreekt dat met de ander en stapt weloverwogen in de winnaarsdriehoek.
Voorbeeld dramadriehoek: ‘De coach als redder’
De schrijver van dit stuk coacht net als zijn collega al tientallen jaren mensen. Ik ben dit werk gaan doen omdat ik graag andere mensen wil helpen bij hun persoonlijke ontwikkeling. Deze invalshoek maakt het voor mij heel verleidelijk om me te identificeren met de rol van redder. Als iemand het moeilijk heeft, ben ik al snel geneigd om spontaan hulp aan te bieden.
Op zich is daar niets mis mee, mits de ander er duidelijk om heeft gevraagd en daar zit de uitdaging. Immers dit is gedrag dat ik spontaan geneigd ben om te vertonen. Daar is op zich niets mis mee. Mits mijn hulp gevraagd wordt door de ander zonder dat deze in de slachtofferrol gaat zitten. En daar zit voor mij de uitdaging.
Wat was het patroon?
Ik had de neiging wanneer iemand bij me kwam voor coaching gelijk te vragen hoe ik de ander kon helpen. Zonder dat ik dat door had, plaatste ik me met mijn woordgebruik boven de ander. (Ik ben oké en jij niet en ik zal je wel helpen) Zo nodigde ik de ander impliciet uit om ‘slachtoffer’ te worden en ging ik in de reddersrol zitten. Feitelijk zei ik iets in de trant van: “Wat vervelend voor je dat je daarmee zit. Zeg maar wat het is en ik los het voor je op.” Zo nodigde ik de ander feitelijk uit om de regie aan mij te geven en zelf lekker achterover te leunen. Niets meer en niets minder.
Wanneer je dat doet ontstaat al gauw de situatie dat je zelf hard aan het werk bent. Je neemt als het ware de regie over en gaat op zoek naar een oplossing voor de ander die volgens jou de beste is. De ander wordt zo niet gestimuleerd om zelf verantwoordelijkheid te nemen en als je deze erop aanspreekt dan ligt de aanklagersrol op de loer. Kortom je zetelt je lekker in de dramadriehoek.
Een goede coach is een luie coach! Jo van den Tillaart
Neem maar aan dat wanneer je het gevoel hebt dat je zelf hard aan het werk bent voor iemand die je coacht, je in de dramadriehoek bent gevallen!
Hoe stap je als coach uit de rol van redder?
Allereerst door anders te beginnen. Door zoals we dat in de leergang coachen van collega’s noemen bij de start een ander ‘contract’ te sluiten. Niet als coach erboven gaan staan als ‘alwetende redder die het wel even op zal lossen’ maar op basis van gelijkheid afspraken te maken en de regie te laten bij wie hij hoort. Dus concreet niet vragen hoe kan ik je helpen maar vragen wat kan ik voor je doen of wat is je hulpvraag. Of wat wil je dat ik voor jou doe? Je zal dan merken dat het een heel ander traject wordt.
Een voorbeeld uit de dramadriehoek: NIVEA
Een veelgebruikte term die je tegenkomt bij onze communicatie trainingen is NIVEA. Met NIVEA bedoelen ze dan niet dat witte smeermiddeltje, maar het ezelsbruggetje dat staat voor Niet Invullen Voor Een Ander. Met name wanneer je dat doet, ontneem je de ander de regie. Je plaats jezelf boven de ander door niet te vragen, maar aan te nemen dat wat jij denkt wel goed is voor de ander. Wanneer je dat doet, ligt de dramadriehoek met Redder, Slachtoffer en Aanklager op de loer.
Mislukt cadeautje als voorbeeld van de dramadriehoek
Voor de verjaardag van haar partner koopt Annemiek een verrassingscadeau. Haar partner vist graag en komt wel eens nat thuis. Hoewel hij dan zegt dat hij het heerlijk vindt om in de open lucht te vissen, denkt ze hem een groot plezier te doen door een open vistent voor hem te kopen. Zodat hij tijdens het vissen altijd heerlijk droog en beschut kan zitten. Het is een redelijk duur cadeau en ze twijfelt wel een beetje. Maar ze is er zelf zo enthousiast over, dat ze zich niet kan voorstellen dat haar partner daar niet blij mee is.
Op zijn verjaardag pakt de jarige zijn cadeau uit. Wanneer hij ziet wat er in zit is hij diep teleurgesteld. Hij voelt zich niet gehoord en gezien door zijn partner. Immers hij heeft regelmatig gezegd dat hij het juist fijn vindt om in de open lucht te vissen. Hij spreekt haar erop aan en vraagt haar vanuit emotie hoe ze dat nu heeft kunnen doen (aanklager). Annemiek gaat direct in de slachtofferrol en zegt dat ze erg teleurgesteld is met zijn reactie. Ze heeft haar best had gedaan om iets leuks uit te zoeken en gehoopt had dat hij er blij mee zou zijn. Het is ook nooit goed. Ze is verdrietig en klaagt over haar ontevreden partner.
Hun dochter neemt het spontaan op voor haar moeder (redder) en zegt tegen haar vader dat haar moeder het goed bedoeld en tegen haar moeder dat ze het zich niet moet aantrekken (redder van haar moeder) en zo is de dramadriehoek compleet.
Wat gaat er hier bij dit voorbeeld van de dramadriehoek fout!
Behoudens het feit dat ‘smeren’ met Nivea meestal leidt tot dergelijke taferelen en het daarom handig is om dat zo min mogelijk te doen, lokt de reactie van de partner de slachtofferrol van Annemiek op. Zodra dat eenmaal gebeurt, gaat de dramadriehoek lopen met alle gevolgen van dien.
Hoe blijf je uit deze dramadriehoek?
Het mooie is dat alle partijen de mogelijkheid hebben om er niet in te stappen. De visser had kunnen kijken naar de positieve intenties van Annemiek en anders vanuit ik oké en jij oké gewoon kunnen vragen hoe ze op dat idee was gekomen. Annemiek had ook volwassen kunnen reageren door haar verantwoordelijkheid te nemen en te zeggen dat ze het verkeerd heeft ingeschat. En ook de dochter had van beiden de positieve intentie kunnen benoemen en vanuit een ‘volwassen’ rol een bijdrage kunnen geven. Kortom alleen maar verliezers.
Een voorbeeld uit de dramadriehoek is de uitspraak van Calimero
“Zij zijn groot en ik is klein en da’s niet eerlijk, o nee”.
Calimero
Calimero was een kuikentje in een tekenfilmserie voor je jeugd. Zijn bovenstaande uitspraak is typisch een uitspraak van een slachtoffer uit de dramadriehoek. Deze uitspraak sprak zo aan dat er zelfs een woord uit is ontstaan namelijk het calimerocomplex. Je spreekt hierover wanneer je het gevoel hebt dat je structureel tekort wordt gedaan omdat je niet serieus genomen wordt vanwege het feit dat je niet zo groot bent. Soms klopt het. Maar vaak is het een aanname die als excuus wordt gebruikt om in de slachtofferrol te kruipen.
Voorbeeld van een gesprek uit de dramadriehoek
In onderstaand voorbeeld van een gesprek zie je hoe snel de dramadriehoek kan ontstaan.
Jan: “Ik kan het gewoon niet geloven! Ik ben weer de pineut. De anderen laten een zooitje achter om hun targets te halen en worden beloond en ik moet de boel altijd opruimen voordat ik aan mijn werk kan beginnen. Zo haal ik mijn targets nooit. Als ik dat aankaart bij het management zullen ze me toch niet geloven. Ik heb altijd pech met mijn collega’s en het is niet eerlijk!”
Collega Piet: ” Ach, je moet niet negatief denken. Volgens mij weten ze boven in de organisatie precies wat er speelt en hoe hard je werkt. Ik zal wel met je baas praten en het voor je oplossen. Je hoeft je geen zorgen te maken.
Dit is een mooi alledaags voorbeeld van de dramadriehoek. Door zichzelf als hulpeloos en onrechtvaardig behandeld te zien plaatst Jan zichzelf in de rol van het slachtoffer. Dit roept waarschijnlijk iets op bij Piet want hij neemt, door zijn hulp aan te bieden, de rol van de redder op zich. Zo ontstaat een cyclus van afhankelijkheid en machteloosheid.
Hoe stappen Jan en Piet hieruit?
Belangrijk is dat een van beiden zich realiseert dat ze in een destructief patroon terecht zijn gekomen dat niet leidt tot positieve oplossingen of groei. Daarom is het goed dat Jan zich realiseert dat hij zelf wat te doen heeft en dat hij zijn eigen verantwoordelijkheid moet nemen om eruit te komen. Ook Piet moet zich realiseren dat hij in feite Jan niet helpt door hem op deze manier te helpen. Alleen wanneer ieder de verantwoordelijkheid om de situatie op te lossen laat waar deze ligt. Jan niet weggeven en Piet niet pakken, ontstaan er ruimte voor de winnaarsdriehoek.
Welke transacties treden vanuit welke rol vaak op in de dramadriehoek?
Hieronder wat voorbeelden van transacties gezien vanuit de verschillende rollen in de dramadriehoek.
1. Voorbeeld (en) van de redder-transacties in de dramadriehoek:
Een redder is ‘op zoek’ naar problemen van anderen om die op te lossen. Zonder dat dit uitdrukkelijk wordt gevraagd! Hierdoor stelt hij zich boven de ander op en versterkt hij de afhankelijkheid van het slachtoffer. Hieronder wat voorbeelden van situaties.
Eerste voorbeeld (overnemen zonder te vragen):
- Slachtoffer: “Ik weet echt niet hoe ik dit werk op tijd af moet krijgen.”
- Redder: “Geen zorgen, ik zal het wel voor je afmaken.”
Analyse: De redder biedt aan om het probleem van het slachtoffer over te nemen. Hierdoor plaats hij zich boven de ander en maakt deze afhankelijk van hem. En ontneemt de ander de gelegenheid om zelf een andere oplossing te bedenken. Bij een soortgelijke situatie is hij net zover als nu.
Tweede voorbeeld (ongevraagd advies):
- Slachtoffer: “Mijn relatie loopt echt niet lekker, ik weet niet wat ik moet doen.”
- Redder: “Je moet dit doen! Ik zal je wel helpen alles te regelen.”
De redder geeft ongevraagd advies en neemt de verantwoordelijkheid over. Hierdoor gaat hij boven de ander staan en stimuleert de ander daardoor niet om zelf wat te bedenken.
Derde voorbeeld van de dramadriehoek (overnemen en erboven gaan staan):
- Collega: “Ik heb wat moeilijkheden met deze taak.”
- Redder: “Laat mij het wel doen, dit is echt iets voor senioren.”
Ook hier gaat de redder boven de ander staan en houdt geen rekening met de eigen verantwoordelijkheid van de ander en ontneemt de ander weer een leermoment. De situatie blijft zoals die is.
2. Voorbeeld (en) van de aanklager-transacties in de dramadriehoek:
De aanklager geeft anderen de schuld of bekritiseert, vaak om zich superieur te voelen of om zijn eigen frustraties te uiten.
Eerste voorbeeld (afbrekende, aanvallende kritiek):
- Slachtoffer: “Het spijt me dat het project niet op tijd af is.”
- Aanklager: “Dat had je toch makkelijk kunnen voorkomen? Het is echt allemaal jouw schuld dat het misging.”
Hier geeft de aanklager harde kritiek en uit zijn frustratie in plaats van constructieve feedback te geven. Hij stelt zich boven de ander en maakt duidelijk dat deze voor hem niet oké is.
Tweede voorbeeld (de redder wordt aanklager):
- (Redderrol): “Ik heb geprobeerd je te helpen, maar je hebt niets gedaan met mijn advies!”
- (Aanklagerrol): “Jij wilt nooit iets veranderen, daarom blijf je altijd in de problemen.”
De redder voelt zich superieur en wordt aanklager wanneer het slachtoffer niet luistert naar zijn adviezen.
Derde voorbeeld (Op de man spelen en die afbreken):
- Slachtoffer: “Het lijkt erop dat ik het project niet op tijd afkrijg.”
- Aanklager: “Ik wist dat je het zou verprutsen, je bent altijd te laat!”
De aanklager maakt een aanval op het karakter van het slachtoffer in plaats van het probleem aan te pakken. Spelen op de man i.p.v. de bal. Heeft groot effect op het zelfvertrouwen van de ander en roept vaak een tegenreactie uit. Echt een dramadriehoek voorbeeld.
3. Voorbeeld (en) van de slachtoffer-transacties in de dramadriehoek:
Het slachtoffer voelt zich machteloos en zoekt vaak iemand om hem te redden of een aanklager die hem kleineert die hij vervolgens weer de schuld kan geven. De slachtoffers zijn passief of afhankelijk in hun interacties.
Eerste voorbeeld (slachtoffer zoekt redder):
- Slachtoffer: “Ik begrijp dit echt niet, ik ben gewoon niet slim genoeg om het te doen.”
- Redder: “Geen zorgen, ik zal het voor je doen.”
Het slachtoffer toont hulpeloosheid en lijkt actief op zoek naar een redder. Door zijn gedrag verwacht hij dat de redder inspringt.
Tweede voorbeeld (slachtoffer vindt aanklager):
- Slachtoffer: “Het is echt oneerlijk dat ik steeds de schuld krijg. Niemand begrijpt hoe moeilijk mijn situatie is.”
- Aanklager: “Dat komt omdat je altijd problemen creëert voor jezelf!”
Het slachtoffer voelt zich niet oké. Heeft in zekere zin medelijden met zichzelf en zoekt een redder en krijgt in plaats daarvan een aanval van de aanklager die zich ergert aan dat gedrag en er ‘heerlijk’ boven gaat staan.
Derde voorbeeld (slachtoffer vindt aanklager):
- Slachtoffer: “Ik kan nooit iets goed doen, waarom probeert iedereen me altijd tegen te werken?”
- Aanklager: “Misschien moet je stoppen met overal excuses voor zoeken en eindelijk je verantwoordelijkheid nemen.”
Het slachtoffer ervaart zichzelf als machteloos en speelt zo in op de allergie van de aanklager. Deze plaatst zich weer heerlijk ‘boven’ het slachtoffer en geeft harde kritiek.
De wisseling van rollen in de dramadriehoek:
Een belangrijk kenmerk van de dramadriehoek is dat de rollen elkaar beïnvloeden en dat iemand in een gesprek vaak meerdere keren van rol wisselt. Dit is de dynamiek van de dramadriehoek. Dit gaat vaak heel snel en zorgt ervoor dat de dramadriehoek in stand blijft doordat er steeds weer nieuwe ‘energie’ in wordt gestopt. De dramadriehoek veroorzaakt veel miscommunicatie en frustratie. Het herkennen van deze transacties en de dynamiek tussen de verschillende rollen is de eerste stap om uit deze dynamiek te stappen en gezondere relaties op te bouwen door in de winnaarsdriehoek te stappen.
Hieronder wat voorbeelden van de dramadriehoek:
De redder wordt aanklager:
Wanneer de redder merkt dat zijn hulp niet het gewenste effect heeft, is het vak voor hem erg verleidelijk om de rol van aanklager aan te nemen en de ander te beschuldigen van ondankbaarheid of incompetentie.
Voorbeeld: “Ik heb je toch geholpen (redder) met je werk, maar je hebt er niets mee gedaan (aanklager)!”
Het slachtoffer wordt aanklager:
Het slachtoffer kan van rol wisselen naar aanklager wanneer de redder of iemand anders hem niet helpt zoals verwacht.
Voorbeeld: “Ik dacht dat je me zou helpen (slachtoffer), maar je hebt me gewoon laten zitten! (aanklager)”
De aanklager wordt slachtoffer:
De aanklager kan zich ook gaan voelen als een slachtoffer wanneer hij/zij kritiek krijgt op de eigen harde aanpak.
Voorbeeld: “Iedereen geeft mij altijd de schuld, terwijl ik gewoon open en eerlijk zeg wat ik ervan vind.”
Voorbeeld van een gesprek uit de winnaarsdriehoek
Hier is een voorbeeld van een gesprek dat plaatsvindt in de winnaarsdriehoek.
Jan: “Ik merk dat ik de laatste tijd moeite heb om mijn werk op tijd af te krijgen. Ik werk me een slag in de rondte maar het lijkt wel of er steeds meer bij komt. Ik denk dat het allemaal teveel is.”
Piet: “Wat vervelend voor je, zal niet fijn voelen. Dat klinkt als een hele uitdaging. Is er iets dat ik eventueel voor je kan doen?
Jan:’ Ik denk het wel. Misschien kunnen we samenwerken om een oplossing te vinden. Door een deel van mijn taken te delegeren of mijn werklast beter te verdelen? Ik denk dat met name het delegeren van bepaalde taken me wat ademruimte zou geven.”
Piet: “Geweldig. Zullen we samen een plan maken om je taken te bekijken en te bepalen welke je kan delegeren.”
Jan: “Ja dat zou ik erg op prijs stellen.”
Welke kenmerken van de winnaarsdriehoek zie je hier?
Jan neemt de verantwoordelijkheid door openlijk te communiceren over zijn uitdagingen en behoeften. Piet hoort Jan aan en neemt hem serieus. Hij ondersteunt Jan door empathie te tonen. Om vervolgens expliciet te vragen of Jan een ‘hulpvraag’ heeft waarbij hij kan ondersteunen.
Belangrijk daarbij is dat hij het niet overneemt maar Jan de keuze laat of hij al dan niet ondersteuning wil hebben. Vanuit gelijkheid stelt hij samenwerkingsmogelijkheden voor. Zo ontstaat er ruimte om beiden vanuit eigen verantwoordelijkheid samen te werken om een oplossing te vinden die zowel voor Jan als voor de algemene situatie voordelig is.
In dit gesprek gaat het over de essentiële kenmerken van de winnaarsdriehoek. Denk aan verantwoordelijkheid nemen, samenwerken, communiceren vanuit gelijkheid en ondersteuning bieden. Hierdoor wordt wederzijds begrip bevordert, ga je voor gezamenlijk succes en zal je eerder constructieve oplossingen vinden,